بررسی اوضاع سیاسی-اجتماعی خراسان در دوره فتحعلی شاه

بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی خراسان در دوره فتحعلی شاه قاجار موضوع اصلی این رساله است . خراسان به عنوان شرقی ترین ایالت ایران همواره نقش مهمی در تاریخ سیاسی کشور داشته، این منطقه قبل از غلبه قاجاریه تحت حاکمیت جانشینان نادر بود. تا این زمان به صورت یک حکومت محلی در این منطقه حکومت می کردند. شاهرخ افشار تا سال 210 ه ق بر خراسان حکومت کرد. در همان سال به دست آقا محمد خان از حکومت برکنار شد. با قتل نادر میرزا پسر شاهرخ، در سال 218 ه ق به دست فتحعلی شاه قاجار، بخش اعظم خراسان به دست قاجاریان افتاد. ولی حمله روسیه به قفقاز، تمایل سران ایالت و خوانین محلی خراسان به خود مختاری، تاخت و تازهای ایلات ازبک، خود سری افاغنه، به حکومت فتحعلی شاه اجازه نداد سلطه ای دولت مرکزی را در این منطقه تحکیم نبخشد. این رساله از یک چکیده و پنج فصل و یک نتیجه شکل گرفته است. در بیان هدف و ضرورت موضوع رساله می توان گفت اگر چه خراسان امروز تنها قطعه ای کوچک از سرزمین خراسان بزرگ و متعلق به ایران است. و بقیه ی آن در دیگر کشورهای آسیای میانه و افغانستان قرار گرفته است. اما یافتن و جوه تاریخی، محلی، سیاسی، فرهنگی، و قومی این ناحیه بزرگ، علاوه بر آن که گوشه ای کوچک از تاریخ گذشته ایران را روشن می سازد.می توان در بسط مناسبات و پیوندهای دوستی میان ملت های منطقه نیز موثر باشد. تحقیقاتی که تا کنون از سوی پژوهشگران درباره خراسان در دوره قاجاریه صورت گرفته است، بسیار ناچیز و محدود به موضوعات خاصی می گردد و از حد کلی گویی بالاتر نرفته است.مجموع این عوامل، مرارت مولف را بررسی تحولات خراسان از میان منابع- که بعضاً ضد و نقیض هستند و به شیوه تاریخ نگاری محلی نگارش نیافته اند- دو چندان می ساخت.